Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα (Τόμος Α')

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

13 Ιουνίου 2013

Ακαδημαϊκός κ.Κ.Δεσποτόπουλος

Κύριε Πρόεδρε,

Συγγραφέας ο ίδιος εγώ,τριάντα επτά βιβλίων,έχω αυτοβίωτη εμπειρία του πνευματικού μόχθου της συγγραφής.Οφείλω άρα να τιμήσω τον συγγραφέα του προκείμενου συγγράμματος και μόνο για τον πνευματικό μόχθο του.

Εξ άλλου,δεν στερούμαι,πιστεύω,της ικανότητας να παρουσιάσω το περισπούδαστο αυτό έργο με τρόπο άξιό του.Δεν υπήρξα Καθηγητής Ιστορίας.Αλλά δεν μου έλειψε παιδιόθεν το ενδιαφέρον για την Ιστορία.Μάλιστα και συνέβη να έχω συγγράψει κατά καιρούς άρθρα,είτε δοκίμια για θέματα Ιστορίας,συγκεντρωμένα εν μέρει στο βιβλίο μου «Ιστορικά» (2012) και προπάντων,επί δεκαετίες παρακολούθησα την συγγραφική εργασία Ιστορίας του αοίδιμου αδελφού μου Αλέξανδρου,Καθηγητού Πολιτικής Ιστορίας και ρηξικέλευθου Ιστορικού.

Ο συγγραφέας του προς παρουσίαση βιβλίου είναι δημοσιογράφος έγκριτος και υπήρξε Υφυπουργός,Υπουργός και Ευρωβουλευτής.Εχει άρα όχι μόνο την ιακανότητα εκλεκτού δημοσιογράφου να περιγράφει και να εξιστορεί καταστάσεις και γεγονότα με ακρίβεια και σαφήνεια,διαθέτει και διορατικότητα για την σπουδαιότητα ή όχι των προς έκθεση πολιτικών ιδιαίτερα καταστάσεων και γεγονότων,καθώς έχει την εμπειρία της πολιτικής.

Χαρακτηρίζει ο ίδιος ο συγγραφέας το σύγγραμμα του «περιήγηση στην Ιστορία».Από εμάς πρέπει να εξαρθεί,εκτός από την αξιολογική διορατικότητα,η μετριοπάθεια,καθώς και η αμεροληψία του,ακόμη και όταν πραγματεύεται καταστάσεις και γεγονότα με χαρακτηριστικά έντονα την πολιτική εμπάθεια και την εκατέρωθεν αδιαλλαξία.

Οι τρεις τόμοι του προκείμενου βιβλίου ενέχουν εξιστόρηση και περιγραφή γεγονότων είτε καταστάσεων της πολιτικής της Ελλάδος,ο πρώτος από το 1844 έως 1915,ο δεύτερος από 1915 έως 1940,ο τρίτος από 1940 έως 1974.Ο πρώτος όμως τόμος περιέχει και αναφορά στην πριν το 1844 περίοδο της ελληνικής πολιτικής,από το 1821 έως την έλευση του Οθωνος και την περίοδο της μη συνταγματικής μοναρχίας.

Η χρονική αυτή διαίρεση της Ιστορίας του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα,ώστε να προβάλλονται ως έτη οριακά το 1844,το 1915 και το 1940,υποδηλώνει,πως ο συγγραφέας αποτιμάει την κάθε μίαν από τις αντίστοιχες τρεις περιόδους της πολιτικής Ιστορίας της Νεώτερης Ελλάδος,με κύριο κριτήριο τον κοινοβουλευτισμό,αλλά όχι μόνο αυτόν.

Και υπενθυμίζω το έτος 1844 υπήρξε η πρώτη κοινοβουλευτική Κυβέρνηση,ύστερα δηλαδή από την ψήφιση του Συντάγματος του 1844 και σύμφωνα με αυτό.Είχε προηγηθεί εξέγερση του λαού το 1843 με κύριο αίτημα τη θέσπιση Συντάγματος και το αίτημα της είχε τελεσφορήσει.Δεν ηθέλησε να χρησιμοποιήσει όπλα εναντίον των διαδηλωτών ο αρμόδιος να την καταστείλει Γενναίος Κολοκοτρώνης,καθώς μάλιστα οι περισσότεροι από αυτούς ήταν παλαιοί οπαδοί του πατέρα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.Το έτος 1915 είναι το έτος απαρχής του Διχασμού του Εθνους,με πολιτική αιτία κύρια την διαφωνία Κυβερνήσεως και Βασιλέως,ως προς την εξωτερική πολιτική της Ελλάδος,και συγκεκριμένα τη συμμετοχή ή όχι στον από 1914 Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.Το έτος 1940 είναι το εναρκτήριο της εμπλοκής της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο,ύστερα από την απρόκλητη επίθεση της Ιταλίας εναντίον της.

Δεν ήταν δυνατόν να εξιστορηθεί ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα,χωρίς να εξιστορηθούν και τα πεπραγμένα των Κοινοβουλευτικών ή και άλλων Κυβερνήσεων.Ο αναγνώστης παρακολουθεί την «περιήγηση» του συγγραφέως στην Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος,όπως αυτή διαδραματίζεται έως την όγδοη δεκαετία του εικοστού αιώνος και,όχι μόνον ως εναλλαγή Κυβερνήσεων,κοινοβουλευτικών και μη κοινοβουλευτικών,αλλά και ως οξύτατη συχνά σύγκρουση πολιτικών ηγετών ή και ως διαδοχή πράξεων,εύστοχων είτε άστοχων,με παρέμβλητες κάποτε σπουδαίες παραλείψεις.

Επιμένει ο συγγραφέας στο κύριο θέμα του και διακρίνει ελάσσονες περιόδους της Πολιτικής Ιστορίας της Ελλάδος,με κριτήριο την κατανομή της πολιτικής εξουσίας μεταξύ του Κοινοβουλευτικού Πρωθυπουργού και Βασιλέως:την περίοδο της Συνταγματικής Μοναρχίας,από το 1844 έως 1862,με προβάδισμα ισχύος του Βασιλέως και την περίοδο της Βασιλευομένης Δημκρατίας,από το 1864 έως 1924,με προβάδισμα ισχύος του Πρωθυπουργού.

Εξαίρεται η διεξαγωγή στον ΙΘ΄αιώνα γνησίων Βουλευτικών Εκλογών,από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο το 1865,από τον Χαρίλαο Τρικούπη,νεώτερο του κατά δέκα οκτώ χρόνια,το 1875.Επισημαίνεται η με πρωτοβουλία του Χαριλάου Τρικούπη το 1875 επιβολή της «δεδηλωμένης»,δηλαδή εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας των Βουλευτών,ως δεσμευτικής του Βασιλέως στην ανάθεση εντολής προς σχηματισμό Κυβερνήσεως.

Συμοψίζεται από τον συγγραφέα (Τόμος Α΄σελ.252) η πολιτική του Χαριλάου Τρικούπη,ως πολιτικού με σχέδιο και μέθοδο για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας,ενίσχυσης του Κοινοβουλευτισμού,εκσυγχρονισμό του κράτους,οικονομική ανάπτυξη με την υποστήριξη των επιχειρηματιών και των επενδύσεων από ομογενείς και ξένους επενδυτές…έργα υποδομής…907 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών,1446 χιλιόμετρα αμαξιτών οδών,ολοκλήρωση της διάνοιξης της διώρυγος της Κορίνθου,έναρξη αποξηράνσεως της λίμνης Κωπαϊδος και άλλων.

Επισημαίνεται ότι επί Συνταγματικής Μοναρχίας,από 1844 έως 1862,υπήρξαν 16 Κυβερνήσεις,οι δύο μεταβατικές,επί Βασιλευομένης Δημοκρατίας,από 1864 έως 1924,υπήρξαν 80 Κυβερνήσεις και ότι από της εποχής του Τρικούπη εμπεδώθηκε ο δικομματισμός.Επισημαίνεται περαιτέρω και ο αριθμός των Κυβερνήσεων από 1944 έως 1967 και από 1974 έως 2012.

Αξίζουν εκτενέστατη παρουσίαση τα περιεχόμενα του δευτέρου και τρίτου τόμου (1915-1940) και (1940-1974),καθώς έχουν αντικείμενο κρίσιμα γεγονότα και τις απότοκές τους καταστάσεις,όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και οι επιπτώσεις τους στην πολιτική της Ελλάδος και στις τύχες του Ελληνικού Εθνους,ιδιαίτερα η Καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού,αλλά και η σοβαρή συμβολή της Ελλάδος στην αίσια έκβαση του δευτέρου ιδιαίτερα.Πολλές σελίδες των δύο τόμων είναι συναρπαστικές.Αλλά «ο χρόνος ουκ ευμαρής θεός».

Ο κ.Γιώργος Ρωμαίος κατόρθωσε να συμμορφωθεί σε ικανό βαθμό προς το αίτημα της Ιστοριογραφίας «τίνα δει επι την γραφίδα παραλαβείν και τίνα παραλιπείν».Ας μου επιτραπεί όμως να προβώ σε ορισμένες προσθήκες:πρώτα,ό,τι γράφω για τον Αλέξανδρο Κουνουνδούρο,στο βιβλίο μου «Ιστορικά» (2012 εκδόσεις Παπαζήση) σελ 108 : «Πρέπει να εξαρθεί προπάντων η σθεναρή πολιτική συμπεριφορά του,η σωστική της Ελλάδος από εθνική συμφορά το 1881,όταν ακλόνητος από τις πολλαπλές πιέσεις,ανηπερέαστος από ύβρεις και απειλές,ακόμη και από τον λιθοβολισμό της οικίας του,αποδέχθηκε τον συμβιβασμό,δηλαδή την πρόσκτηση ολόκληρης σχεδόν της Θεσσαλίας και όχι ολόκληρης της Ηπείρου…δεν παρασύρθηκε από την γύρω του αλλοφροσύνη,ώστε να εμπλέξει την Ελλάδα σε πόλεμο ελληνοτουρκικό…Κατίσχυσε το ηθικό σθένος του και αποτράπηκε ό,τι επαίσχυντο έμελλε να συμβεί το 1897».

Ο εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος,αφού παρά τις συμβουλές και παραινέσεις δεν έφυγε από τη Σμύρνη,το 1822,υπέστη φοβερό μαρτύριο,δεν απαγχονίστηκε,αλλά κατασπαράχθηκε από εξαγριωμένο τουρκικό όχλο,παραδομένος σ’αυτόν από τον αρμόδιο για την τήρηση της τάξεως Τούρκο αξιωματούχο.

Εξαίρεται ο Χαρίλαος Τρικούπης,και πολύ δίκαια ως ο σπουδαιότερος κοινοβουλευτικός Πρωθυπουργός της Ελλάδος του ΙΘ΄αιώνα.Καθώς είμαι ομόσχολος του και ομόβαθμος του,ας μου επιτραπεί να επισημάνω,ότι αποφοίτησε ο εξαίρετος αυτός πολιτικός από το Α΄Γυμνάσιο Αθηνών με βαθμό Ακέραιο Αριστα,μόνος αυτός επί έναν αιώνα σχεδόν,μέχρι του 1928.

Αξίζει ο κ.Ρωμαίος τα συγχαρητήρια και τις ευχαριστίες μας.

--

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1913 και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στην Αθήνα.Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,στο οποίο και εξελέγη καθηγητής της Φιλοσοφίας.Δίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Νανσύ της Γαλλίας.Το 1945 ανέλαβε Πρόεδρος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου Νέων,που έδωσε αφορμή για την εκτόπιση του στη Μακρόνησο.Το 1984 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1993 διετέλεσε Πρόεδρος της Ακαδημίας.Στις κυβερνήσεις Γρίβα,το 1989,και Ζολώτα,το 1990,είχε αναλάβει το υπουργείο Παιδείας.

Α' ΤΟΜΟΣ

"Η περιπέτεια του Κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα" αφηγείται τη δυσχερή και σταθερή πορεία του κοινοβουλευτικού βίου στην Ελλάδα. Έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, γνήσιες και νόθες εκλογές, ξένες επιδράσεις και παρασκήνια συνθέτουν αυτό το μωσαϊκό της περιπέτειας του ελληνικού κοινοβουλευτισμού, μέσα από το οποίο ξεπροβάλλουν οι πρωταγωνιστές και οι πράξεις τους, άλλοτε πρωτοπόροι και οραματιστές, άλλοτε αρνητικοί και μοιραίοι.

Οι αριθμοί, εξάλλου, σκιαγραφούν αυτή την περιπέτεια: σε 165 χρόνια, από το 1844 και τις πρώτες βουλευτικές εκλογές έως και τις τελευταίες του 2009, έχουν διεξαχθεί 61 εκλογικές αναμετρήσεις και έχουν αναδειχθεί 188 κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς 90 διαφορετικά πρόσωπα.

Από την Επανάσταση του 1821, το πρώτο Σύνταγμα, τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Όθωνα μέχρι τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την αρχή του Εθνικού Διχασμού το 1915, αυτή η περίοδος ενός σχεδόν αιώνα -την οποία αφηγείται ο πρώτος τόμος της "Περιπέτειας του Κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα"- αποτέλεσε ένα κράμα κατακτήσεων αλλά και υποχωρήσεων. Σημαντικές αποφάσεις αλλά και κρίσιμα λάθη, εκπληκτικά κατορθώματα αλλά και απογοητευτικές αδυναμίες σφράγισαν τα πρώτα βήματα του ελληνικού κοινοβουλευτισμού σε αυτή την πρώτη μεγάλη περίοδο της ύπαρξής του, μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 έως την έλευση του Ελευθερίου Βενιζέλου και τη σύγκρουση του με τον Κωνσταντίνο Α΄μέσα στη δίνη του Μεγάλου Πολέμου.