Η απέλαση του Καζαντζάκη από την Αγγλία
Η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη οργάνωσε Επιστημονικό Συνέδριο, 15 και 16 Φεβρουαρίου στο Μουσείο Ακρόπολις με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Πολιτική»
Συμμετείχα με θέμα «Η απέλαση του Καζαντζάκη από την Αγγλία»…
«Καλή ειν’η Κρήτη, μα για να παίρνεις φόρα» έγραψε ο Καζαντζάκης. Και ήταν η αφετηρία για τη δική του Οδύσσεια.
Ταξιδεύει τις δεκαετίες του 1920 και 1930 συστηματικά ως ανταποκριτής μεγάλων αθηναϊκών εφημερίδων «Καθημερινή», «Πρωία», «Ακρόπολις», «Νέον Άστυ», «Ελεύθερος Λόγος», «Ελεύθερος Τύπος», «Ερμής» της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου και τα περιοδικά «Αναγέννηση», «Νεοελληνικά Γράμματα», «Νέα Εστία». Έτσι κάλυπταν και τα έξοδα των ταξιδιών.
Τους σκοπούς των ταξιδιών είχε προσδιορίσει ο ίδιος : «να δω, να αγγίξω άγνωρα χώματα, να μπω να κολυμπήσω σε άγνωρες θάλασσες, να γυρίσω τη γης, να βλέπω καινούργιες στεριές, κι ανθρώπους και ιδέες».
Αναζητεί απάντηση σε βασανιστικά ερωτήματα : «Πού πάμε; Από πού ερχόμαστε; Ποια η μοίρα ετούτης ή της άλλης χώρας; Και ο κόσμος; Η Ευρώπη;».
Δεν ήταν και λίγα τα ταξίδια του :
Ρωσία, Αγγλία, Ισπανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Κίνα, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος.
«Είμαι μία ηθική συνείδηση – συνήθιζε να λέει – και τίποτε άλλο. Δεν ανήκω σε καμμιά ιδεολογία. Γι’αυτό μπορώ να βλέπω καθαρά. Όταν ανήκεις σε κάποιο κόμμα, δε βλέπεις καθαρά. Κι’αν βλέπεις καθαρά, δεν μπορείς να ανήκεις σε κόμμα»
Συμπληρώνει ο Γάλλος Ακαδημαϊκός AndreMirabel :
«Σημειώσαμε πολλές φιλοσοφικές θεωρίες που τον επηρέασαν. Τέτοιος εκλεκτικισμός αποδείχνει πως ο συγγραφέας δε στάθηκε ποτέ οπαδός μιας θεωρίας, μαθητής ενός φιλοσόφου. Η προσωπικότητά του είναι πάρα πολύ μεγάλη για να συμμορφώνεται διαρκώς σε αρχές ή σε δόγματα που άλλοι τα διατύπωσαν. Δεν είναι καθαυτό ορθόδοξος σε τίποτε, ούτε ως «μπερξονιστής», ούτε ως «νιτσειστής», ούτε ως «μαρξιστής», ούτε ως «βουδιστής». Εξ άλλου πώς να τον καθορίσουμε; Και γιατί να βάλουμε πείσμα να τον στρατολογήσουμε και να του επιβάλλουμε μια σημαία; Αξιοπαρατήρητη είναι η αιώνια ανάγκη ανησυχίας, πάλης στον Καζαντζάκη. Φαίνεται σαν να εξαντλεί όλες τις αγωνίες μιας θεωρίας σχετικά με το ανθρώπινό της περιεχόμενο, για να γυρίσει αμέσως προς μίαν άλλη, που του φέρνει καινούργιες αγωνίες. Αλλά ποτέ η προσχώρησή του δεν είναι οριστική, τυφλή. Ποτέ δεν εγκαταλείπει την ατομικότητά του».
Από τον Ιούλιο έως Νοέμβριο 1939, παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, όπως τον αποκαλούσε ο Καζαντζάκης, θα φιλοξενηθεί στην Αγγλία από το Βρετανικό Συμβούλιο. Τις εντυπώσεις του, αλλά και τις απόψεις του θα τις καταγράψει στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας Αγγλία».
Όταν το Καλοκαίρι του 1940 έγραφε στην Αίγινα τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης από τον «Πυρσό» το 1941 ο Καζαντζάκης δεν μπόρεσε να προβλέψει τον ρόλο της Αγγλίας στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς.
Προέβλεψε, όμως, ότι η περιγραφή και η προσωπική προσέγγιση της Αγγλίας και των Άγγλων θα προκαλέσουν αντιδράσεις. Το επισημαίνει στο τέλος του προλόγου :
«Αγάπησα το λαό αυτόν, θάμασα τις θεμελιακές για τον άνθρωπο αρετές του∙ την υπερηφάνια, την αξιοπρέπεια, το πείσμα, την αντοχή, την πειθαρχία. Λίγα λόγια, πολλά έργα, ανθρωπιά μεγάλη.
Αποφασιστικές μάχες έδωκε ο άνθρωπος και στο υγρό τούτο καταπράσινο νησί του Βορρά, μακριά από την άγια Μεσόγειο. Όπως σε όλους τους ανθρώπινους αγώνες, κι εδώ οι οχτροί ήταν οι ίδιοι : ο άνθρωπος με το μέσα του χτήνος, το φως με το μέσα του σκοτάδι. Κι όπως παντού, κι εδώ το ανθρώπινο αίμα χύθηκε ποταμός, πλερώθηκε κι εδώ βαριά κι η πιο ασήμαντη νίκη.
Μα, ύστερα από αιώνες, στους βράχους επάνω, στους πράσινους λόφους και στα λιμάνια της Αγγλίας, τρία μεγάλα στήθηκαν εγγλέζικα τρόπαια : MagnaCharta, Τζέντλεμαν, Σαίξπηρ.
Αυτές είναι οι τρεις μεγάλες νίκες του ανθρώπου, madeinEngland.
Κι οι νίκες τούτες, κι οι τρεις, αποτελούν τρεις μεγάλους σταθμούς στον ανήφορο της ελευτερίας.
Ας προσπαθήσουμε να τις δούμε με όσο μπορετό μεγαλύτερη πνεματική ανεξαρτησία∙ κι ας δεχτούμε με γαλήνη – χωρίς χαρά, χωρίς θλίψη – τον κίντυνο να μην ευχαριστήσουμε κανένα. Δεν πειράζει. Υπάρχουν εποχές – μεταβατικές, γιομάτες πάθη και συφέροντα και πολλές λαχτάρες – όπου ο πιο έντιμος τίτλος που μπορεί να φιλοδοξήσει ένας ελεύτερος άνθρωπος είναι ο τίτλος που έδωκε ο Μέγας Βασίλειος στον όσιο Εφραίμ : «Κ α θ η γ η τ ή ς τ η ς Ε ρ ή μ ο υ».
Η πολιτική, όμως, των Άγγλων στην Ελλάδα, μετά την απελευθέρωση, θα ανατρέψει τις απόψεις τους για τους Άγγλους, που είχε αφηγηθεί στο βιβλίο του.
Ο Πάτροκλος Σταύρου, επιμελητής της επανέκδοσης το 1986, βρήκε σε ένα βιβλίο της 1ης έκδοσης χειρόγραφη αφιέρωση με μολύβι στον πρεσβευτή της Αγγλίας Σερ Σύδνεϋ Ουώτερλόου, ο οποίος τον είχε συνοδεύσει στο ταξίδι του στην Αγγλία.
Γράφει :
«Το βιβλίο τούτο γράφτηκε πριν από τα Δεκεμβριανά και πριν από την Κύπρο.
Δεν ξέραμε τότε, τόρα ξέρουμε∙ το γαλάζιο πουλί της ελευτερ[ίας] δεν κυκλοφορεί έξω από τα σύνορα της Αγγλίας. Έξω από τα σύνορα της Αγγλίας κυκλοφορεί ένα άλο εγγλέζικο πουλί μάβρο, με κόκινο ραμφί και κόκινα νύχια αιματομένα.»
Σύντομη, χρήσιμη νομίζω, παρένθεση για την πολιτική των Άγγλων στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση, η οποία προκάλεσε τη μεταστροφή του Καζαντζάκη για την Αγγλία.
Ο Τσώρτσιλ είχε «δέσει» την Ελλάδα στο Βρετανικό Άρμα με συμφωνία με τον Στάλιν και την υποστήριξη του Προέδρου των Η.Π.Α. Ρούζβελτ.
Μεταφέρω τη συμφωνία με τον Στάλιν από τα Απομνημονεύματά του :
Μόσχα Οκτώβριος 1944 :
«Η στιγμή ήταν κατάλληλη για μπίζνες και έτσι είπα : Ας κανονίσουμε τις υποθέσεις μας στα Βαλκάνια. Τα στρατεύματά σας είναι στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Εκεί εμείς έχουμε συμφέροντα, αποστολές και πράκτορες. Ας μη μπλεχτούμε σε μικροαντιθέσεις. Σε ό,τι αφορά τη Βρετανία και τη Ρωσία, πώς θα πήγαινε να έχετε ενενήντα εκατοστά υπεροχή στη Ρουμανία, να έχουμε ενενήντα εκατοστά του λέγειν στην Ελλάδα και για τη Γιουγκοσλαβία να πάει πενήντα-πενήντα; Ενώ αυτό μεταφραζόταν, έγραψα σε μισό φύλλο χαρτιού:
Ρουμανία :
Ρωσία….90%
Άλλοι….10%
Ελλάδα :
Μεγάλη Βρετανία… 90%
Ρωσία….10%
Γιουγκοσλαβία: 50%-50%
Ουγγαρία : 50%-50%
Βουλγαρία :
Ρωσία…75%
Άλλοι…25%
»Το έσπρωξα στον Στάλιν, ο οποίος στο μεταξύ είχε ακούσει τη μετάφραση. Για λίγο υπήρξε σιωπή. Στη συνέχεια πήρε το μπλε μολύβι του, το τσέκαρε και μας το ξανάδωσε».
Οι πρώτοι βασικοί στόχοι ήταν ο αποκλεισμός των αντιστασιακών οργανώσεων και κυρίως του Κ.Κ.Ε. από την πολιτική.
Ο στρατηγός Σκόμπυ απέκλεισε τους εκπροσώπους των Αντιστασιακών Οργανώσεων από τους επισήμους από τον εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς.
Αποκαλυπτική η επιστολή του Τσώρτσιλ προς τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Ρούζβελτ, 17 Αυγούστου 1944 :
«Εβαδίσαμεν πάντοτε μαζί εν πλήρη συμφωνία επί της Ελληνικής πολιτικής και απευθύνομαι προς υμάς επί κάθε σημαντικού ζητήματος. Το πολεμικόν συμβούλιον και ο υπουργός Εξωτερικών σκέπτονται πολύ τι θα συμβή εις τας Αθήνας και γενικώς εις την Ελλάδα όταν σπάσουν οι Γερμανοί ή όταν αι μεραρχίαι των προσπαθήσουν να εκκενώσουν την χώραν. Εάν υπάρξη μακρόν διάστημα μετά την αναχώρησιν των Γερμανικών αρχών από την πόλιν προτού καταστή δυνατή η δημιουργία οργανωμένης κυβερνήσεως, φαίνεται λίαν πιθανόν ότι το ΕΑΜ και οι εξτρεμισταί κομμουνισταί θα προσπαθήσουν να αρπάσουν την πόλιν και να συντρίψουν πάσαν άλλην μορφήν Ελληνικής εκφράσεως, πλην της ιδικής των».
Δεύτερος στόχος η επάνοδος του βασιλιά Γεωργίου, ο οποίος είχε διαφύγει στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο.
Ο διάδοχος Παύλος και η σύζυγος Φρειδερίκη παρέμειναν στην Νότια Αφρική, προσκεκλημένοι του Πρωθυπουργού Για Σμάτη. Του έστησαν και άγαλμα στην Αθήνα.
Είχαν αποκλειστεί από το Λονδίνο, μετά την αποκάλυψη από τις μυστικές υπηρεσίες φωτογραφίες της Φρειδερίκης με τα δύο αδέλφια της με στολές της ναζιστικής νεολαίας.
Για τον βασιλιά Γεώργιο το Φόρεϊν Όφις υποστήριζε ότι «η ειλικρινής πίστις της Βρετανικής κυβερνήσεως είναι ότι η επιστροφή του βασιλέως εξυπηρετεί τα καλύτερα συμφέροντα του Ελληνικού λαού».
Ακριβώς αντίθετη ήταν η άποψη του διπλωμάτη και αργότερα νομπελίστα ποιητή, Γιώργου Σεφέρη (Μέρες Δ΄, 9 Ιουλίου 1941 : 1941-1944) : «Υπάρχει ένα είδος αυτοδηλητηριασμού που κουβαλάει μαζί του αυτό το συγκρότημα. Θανατεροί ψίθυροι στους διαδρόμους, μακιαβελική σιωπή γεμάτη κακοήθη μικρόβια, μπηχτές στη ράχη, καθώς προχωρείς ανύποπτος».
Όταν τον Σεπτέμβριο 1944 η Κυβέρνηση εθνικής ενότητας στάθμευσε στη Νάπολη στην πορεία προς την Αθήνα ο Τσώρτσιλ ταξίδεψε από το Λονδίνο για να συναντήσει τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου για να ρυθμίσει την επιστροφή του βασιλιά.
ΤΣΩΡΤΣΙΛ : Ώστε λοιπόν ο βασιλεύς θα έλθη μαζί σας εις την Ελλάδα!
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ : Κύριε πρόεδρε (λέει κατάπληκτος ο Γ. Παπανδρέου που νόμιζε ότι έχει με σαφήνεια αναπτύξει τις απόψεις του), όλα αυτά έχουν τακτοποιηθή. Ο βασιλεύς θα παραμείνη εις το Λονδίνον μέχρις ότου αποφασίση περί της τύχης του ο Ελληνικός λαός.
ΤΣΩΡΤΣΙΛ : Αγαπώ και τιμώ τον βασιλέα Γεώργιον, διότι εις μίαν κρίσιμον στιγμήν της Ιστορίας είχε ταχθή παρά τω πλευρώ της Μ. Βρετανίας.
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ : Αυτό υποδεικνύει την ευγένειαν των αισθημάτων σας… Μη λησμονήτε, όμως, ότι όχι μόνον ο βασιλεύς Γεώργιος, αλλά ολόκληρος ο Ελληνικός λαός εστάθη παρά τω πλευρώ της Μ. Βρετανίας.
ΤΣΩΡΤΣΙΛ : Οι βασιλείς είναι χρήσιμοι…
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ : Αυτό ακριβώς εσκέπτοντο και οι Έλληνες επί έναν αιώνα… Αλλά οι βασιλείς είχον διαφορετικήν αντίληψιν επ’αυτού. Αντί να παραμείνουν βασιλείς, έγιναν δικτάτορες…
ΤΣΩΡΤΣΙΛ : Επιθυμία μου είναι ο βασιλεύς να επιστρέψη.
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ : Εφ’ όσον το επιθυμείτε, θα γίνη, αλλά με άλλον πρωθυπουργόν.
ΤΣΩΡΤΣΙΛ : Δεν τίθεται θέμα παραιτήσεώς σας…
Για να διασφαλίσει τον θρόνο ο Τσώρτσιλ επέβαλε ως Αντιβασιλέα τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό.
Ο Καζαντζάκης πριν από την απελευθέρωση έγραφε από την Αίγινα στον Πρεβελάκη :
«Εγώ πήρα οριστικά την απόφαση ν’αφήσω για μερικά χρόνια τα γραψίματα και να βοηθήσω όσο μπορώ, στην κρίσιμη στιγμή τη ράτσα μας».
Μετά τα Δεκεμβριανά του 1944 θα μετάσχει στην κίνηση για την ίδρυση της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης. Θα εκλεγεί Πρόεδρος και θα μετάσχει ως εκπρόσωπος της Ένωσης στην κυβέρνηση Σοφούλη Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Όχι για πολύ. Όπως και στην Προεδρία της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης. Θα τον διαδεχθεί ο Αλέξανδρος Σβώλος.
Η σύντομη θητεία του στην Προεδρία της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης ήταν και η αφετηρία της απέλασής του από την Αγγλία.
Στις 9 Μαΐου 1945 λήγει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στο Ευρωπαϊκό θέατρο των εχθροπραξιών.
Μετά δύο μήνες στήνονται κάλπες στην Αγγλία. Η περιφανής νίκη του Εργατικού Κόμματος αναγκάζει τον Τσώρτσιλ να εγκαταλείψει την πρωθυπουργία και ν’αποσυρθεί από την διάσκεψη του Πότσδαμ. Τον διαδέχεται ο Κλήμεντ Άτλη.
Τη νίκη του Εργατικού Κόμματος χαιρέτισαν η Σοβιετική Ένωση και ο «Ριζοσπάστης» στην Αθήνα, αλλά και άλλοι με την ελπίδα ότι η πολιτική της Βρετανίας στην Ελλάδα θα περιόριζε την «αποικιακή» συμπεριφορά των Συντηρητικών.
Μεταξύ αυτών και ο Νίκος Καζαντζάκης. Δεν δίστασε όταν στις 13 Νοεμβρίου 1945 ήλθε στην Αθήνα, ο Άγγλος υφυπουργός Εξωτερικών Μακ Νηλ να δημοσιεύσει στην «Καθημερινή» ανοικτή επιστολή, προσφωνώντας τον «Σύντροφο».
Η εισαγωγή : «Ο Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ενώσεως κ. Ν. Καζαντζάκης απηύθυνε την κάτωθι επιστολήν προν τον Άγγλον υφυπουργόν των Εξωτερικών κ. Μακ Νηλ».
«Σ ύ ν τ ρ ο φ ε,
ΕΠΙΤΡΕΨΕΤΕ ΜΟΥ ΝΑ ΧΑΙΡΕΤΗΣΩ τον ερχομό Σας εκ μέρους των σοσιαλιστών και της εργατικής τάξης της πατρίδας μου. Ο λαός μας, που εστάθη στην πιο κρίσιμη στιγμή του πολέμου, μόνος αυτός, στο πλευρό σας και νίκησε μια αυτοκρατορία στ’αλβανικά βουνά κι’ ωργάνωσε εξαίσιο κίνημα αντίστασης στα ελληνικά βουνά και θυσιάστηκε ολόκληρος στον υψηλό σκοπό του συμμαχικού αγώνα, ατενίζει σήμερα τον επίσημο εκπρόσωπο της εργατικής Αγγλίας μ’εμπιστοσύνη κι’αγωνία. Μ’εμπιστοσύνη, γιατί ξέρει πως το δίκαιο πάντα θριαμβεύει∙ αλλά και με αγωνία, γιατί ξέρει συνάμα πως δεν ακούγεται πάντα εγκαίρως η φωνή της δικαιοσύνης, όταν είναι μικρός ο λαός που φωνάζει.
Στη συνέχεια θίγει ευθέως τους δύο βασικούς στόχους της πολιτικής Τσώρτσιλ.
Γράφει για τον βασιλιά : «Από το 1936 η φασιστική βασιλεία στέρησε το λαό μας απ’τα στοιχειώδη δικαιώματα νάχει πολιτική γνώμη κι’οικονομικά αιτήματα».
Σε δύο παραγράφους ο Καζαντζάκης θέτει με οξύτητα το θέμα του αποκλεισμού των αντιστασιακών δυνάμεων και της εργατικής τάξης από τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της χώρας. Γράφει :
ΚΙ’ΟΤΑΝ ΕΦΥΓΕ Ο ΚΑΤΑΧΤΗΤΗΣ και περιμέναμε όλοι ελευθερία και δικαίωση των εθνικών μας ελπίδων έγινε κάτι το απροσδόκητο, μοναδικό στον κόσμο : Οι προδότες κι’οι δοσίλογοι πήραν ουσιαστικά την εξουσία κι’ οι ελευθερωτές φυλακίστηκαν, ξορίστηκαν κι’ ο λαός πεινά και τα εθνικά μας δίκαια κινδυνεύουν. Η αντεπανάσταση, που τη γέννησε ο τραγικός Δεκέμβρης, λυμαίνεται σήμερα την Ελλάδα – το στρατό, τη χωροφυλακή, την αστυνομία, τον κρατικό μηχανισμό. Στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή μας επικρατούν οι δυνάμεις του σκοτεινού αναχρονισμού, της άπληστης οικονομικής ολιγαρχίας και της πατριδοκάπηλης ξετσιπωσιάς.
Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΓΓΛΙΑ ΑΝ ΘΕΛΕΙ να γίνει αληθινά ο ηθικός ηγέτης του μεταπολεμικού κόσμου, δεν μπορεί να μείνει απαθής μπροστά στην τεχνητή τούτη αναβίωση των δυνάμεων του σκότους, που η εξόντωσή τους αποτελεί τη μόνη ιστορική δικαίωση του συμμαχικού αγώνα.
Αναμενόμενη η δυσαρέσκεια των Άγγλων, με δεδομένη την απήχηση που είχαν οι απόψεις του Καζαντζάκη, όχι μόνο στην Ελλάδα.
Ως Πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών είχε επιρροή στους διανοούμενους, οι οποίοι κατά πλειοψηφία διαπνέονταν από δημοκρατικές ιδέες.
Αναπάντεχη,όμως, η αντίδραση της Κυβέρνησης των Εργατικών. Ζήτησε από το Βρετανικό Συμβούλιο να τον καλέσει στο Λονδίνο για να γνωρίσει την Αγγλία μετά τον πόλεμο!
Την «ξενάγηση» είχε αναλάβει ο Μακ Νηλ. Είχε διαβάσει την επιστολή Καζαντζάκη. Γνώριζε και τη φιλία του προς τους Άγγλους, όπως είχε καταγραφεί στο βιβλίο Αγγλία.
Ελπίδα του ότι θα άλλαζε ή θα μετριάζει, έστω δημοσίως, τις απόψεις του για τον βασιλιά και τη συμμετοχή των κομμουνιστών στην Κυβέρνηση.
Ο Καζαντζάκης δεν υπέκυψε με συνέπεια να απελαθεί από την Αγγλία με αιτιολογικό ότι παραβίασε την υπόσχεση μη ανάμιξης στα πολιτικά πράγματα…
Από το Λονδίνο θα μεταβεί στο Παρίσι αποδεχόμενος πρόσκληση της Γαλλικής Κυβέρνησης. Λίγες ημέρες μετά την εγκατάστασή του θα δώσει συνέντευξη στον Βάσο Γεωργίου, στην οποία περιγράφει την απέλαση. Δημοσιεύτηκε στον «Ρίζο της Δευτέρας» στις 16 Δεκεμβρίου 1946.
«Όταν με κάλεσε το Βρετανικό Συμβούλιο ως λογοτέχνη να επισκεφτώ και να μελετήσω την μεταπολεμική Αγγλία, μου δηλώθηκε ότι κατά το διάστημα της παραμονής μου εκεί σύμφωνα με την καθιερωμένη αρχή, δεν θα έπρεπε να αναμιχθώ στα πολιτικά πράγματα. Εγώ δήλωσα ότι δεν πρόκειται να παραβιάσω την καθιερωμένη αυτή αρχή. Και πραγματικά σ’όλο το διάστημα της παραμονής μου δεν έκανα καμιά ενέργεια που θα μπορούσε να θεωρηθεί για πολιτική ανάμιξη.
Δύο γεγονότα που μεσολάβησαν, αν και είχαν πολιτικό χαρακτήρα, δεν ήταν όμως και παραβίαση της καθιερωμένης αρχής. Το πρώτο είναι η πρόσκληση που έκανε ο υφυπουργός των Εξωτερικών Μακ Νηλ. Ο Άγγλος υπουργός με παρακάλεσε να του εξηγήσω τις απόψεις μου για την κατάσταση στην Ελλάδα. Του δήλωσα με πλήρη ειλικρίνεια αυτό που πίστευα και πιστεύω, ότι δηλαδή δεν υπάρχει άλλη λύση στο ελληνικό πρόβλημα παρά ο σχηματισμός Οικουμενικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Ότι η κυβέρνηση αυτή πρέπει να εφαρμόσει πολιτική κατευνασμού και συμφιλίωσης. Με ρώτησε ποια είναι κατά τη γνώμη μου η δύναμη του ΚΚΕ. Απάντησα : Τουλάχιστον 30%. Ο Άγγλος υπουργός το αμφισβήτησε αυτό και μου είπε ότι κατά τις δικές του πληροφορίες που στηρίζονται σε αντικειμενικές εκθέσεις, η δύναμη του ΚΚΕ δεν είναι μεγαλύτερη από 5%. Διαπίστωσα έτσι ότι οι εκτιμήσεις του κ. Μακ Νηλ ήταν διαμετρικά αντίθετες από τις δικές μου.
Το δεύτερο γεγονός ήταν ο χαιρετισμός που έστειλα στην Ελλάδα κατά τις παραμονές του δημοψηφίσματος δια μέσου της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας, όπου τόνιζα ότι ο Ελληνικός λαός ύστερα από τη δοκιμασία του Μεταξά και την ακόμα μεγαλύτερη δοκιμασία της Κατοχής δε μπορεί να ανεχθεί να του επιβάλλουν ένα νεοφασιστικό καθεστώς.
Το Βρετανικό Συμβούλιο μετά τη συνομιλία μου με τον Μακ Νηλ με κάλεσε και μου ζήτησε εξηγήσεις γιατί παραβίασα την υπόσχεση να μην αναμιχθώ στα πολιτικά πράγματα. Απάντησα ότι καμιά πράξη πολιτική δεν έκανα αναπτύσσοντας τις ιδέες μου στον υφυπουργό των Εξωτερικών ή στέλνοντας το χαιρετισμό μου στην Ελλάδα. Εδήλωσα ακόμα ότι η πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου και η φιλοξενία μου στην Αγγλία δε μπορούσε να σημαίνει ότι απαλλοτρίωσα τις ιδέες μου και τις αντιλήψεις μου κι όχι μόνο εγώ αλλά κανείς Έλληνας πατριώτης, κανείς ελεύθερος άνθρωπος δε μπορούσε να ανεχθεί να πουλήσει δηλαδή την ιδεολογία του για ένα ταξίδι μελέτης ή για οτιδήποτε άλλο.
Και κλείνει: Με τον Αγγλικό λαό είμαστε φίλοι. Τα παράπονά μας στρέφονται εναντίον της επίσημης αγγλικής πολιτικής, που υποστηρίζει το νεοφασισμό. Άλλος τρόπος δεν υπάρχει παρά η αποχώρηση του αγγλικού στρατού από την Ελλάδα.»
Το 1974 ο αγγλικός στρατός θα αποχωρήσει και η Ελλάδα θα περάσει υπό την κηδεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών, πολιτικά υπό το δόγμα Τρούμαν, οικονομικά με το Σχέδιο Μάρσαλ…
Ο Καζαντζάκης, θα υποχρεωθεί να παραμείνει μέχρι το θάνατό του στη Γαλλία. Εγκαταστάθηκε στην Αντίπ, την αρχαία Αντίπολη. Ήταν, όπως έλεγε, η «Μικρή του Ελλάδα»…
Η Μεγάλη Ελλάδα τον πολέμησε, όχι μόνο με την άρνηση ανανέωσης του διαβατηρίου, αλλά και για την διεκδίκηση του βραβείου Νομπέλ.
Έγραφε η εφημερίδα «Εστία» τον Αύγουστο 1946. Είναι σκάνδαλο ο διορισμός του Καζαντζάκη στην UNESCO.
Για την υποψηφιότητα του Καζαντζάκη και του Σικελιανού για το βραβείο Νομπέλ δηλητηριώδες το σχόλιο. «Είναι δύο υποψήφιοι των σφαγέων του Δεκεμβρίου… τελείως ξένοι προς την Ελλάδα»…
Θα του αφιερώσει το δικό του Νομπέλ ο Αλμπέρ Καμύ το 1957. Ο Καζαντζάκης θα τον συγχαρεί από την Πανεπιστημιακή Κλινική του Φράιμπουργκ, όπου νοσηλεύονταν.
Αργότερα ο Καμύ θα απαντήσει στη χήρα πλέον Ελένη Καζαντζάκη :
«Ακόμα δεν ξεχνώ ποτέ πως τη μέρα που λυπόμουν να δεχθώ μια διάκριση, που ο Καζαντζάκης άξιζε εκατό φορές περισσότερο, επήρα από εκείνον το πιο γενναιόδωρο από όλα τηλεγράφημα. Λίγο αργότερα κατάλαβα με τρόμο πως το μήνυμα αυτό ήταν γραμμένο λίγες μέρες πριν πεθάνει. Μαζί του χάθηκε ένας από τους τελευταίους μεγάλους καλλιτέχνες. Είμαι από εκείνους που αισθάνονται και θα εξακολουθήσουν να αισθάνονται το μεγάλο κενό που άφησε».
Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε πάνω από την άβυσσο, αφήνοντας παρακαταθήκη το ελεύθερο πνεύμα, το πάθος για την έρευνα, την ανάγκη να πλησιάσει κανείς τη δική του καρδιά, τη δική του ψυχή για να βρει τη δύναμη να κυνηγήσει το αδύνατο»…
Είναι η εικόνα για τον Καζαντζάκη από τον Μητροπολίτη Κισάμου Ειρηναίο, τον μοναδικό ίσως Ιεράρχη με ελεύθερο πνεύμα.
