«Μνημονιακή» αποτίμηση της Μεταπολίτευσης;
Οφείλω να εξηγήσω στους επισκέπτες της ιστοσελίδας μου γιατί αρχίζω ετεροχρονισμένα τον σχολιασμό της επικαιρότητας.
Πρώτο διότι η διασύνδεση της Μεταπολίτευσης με την πολιτική,οικονομική και κοινωνική κρίση είναι πάντοτε επίκαιρη,αλλά και διδακτική.
Δεύτερο διότι όχι από λίγους ταυτίστηκε όλη η διαδρομή της Μεταπολίτευσης με το «Μνημόνιο» και αγνοήθηκαν οι σημαντικές παρεμβάσεις για την εδραίωση της Δημοκρατίας.
Με το ακόλουθο κείμενο και τις σχετικές παραπομπές επιχειρώ να φωτίσω όλες τις πτυχές της Μεταπολίτευσης σε σύζευξη με την ιστορία.
Αλλωστε βασικός σκοπός αυτής της ιστοσελίδας είναι η διασύνδεση της επικαιρότητας με την ιστορία και με τα όσα διαδραματίζονται έξω από το «μεγάλο χωριό» μας.
Αν ακολουθήσουμε τη ρήση των αρχαίων προγόνων μας «Προς γαρ το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται» για να καταγράψουμε τον απολογισμό της Μεταπολίτευσης θα οδηγηθούμε σε ιστορικό και πολιτικό λάθος.Διότι,εάν θεωρήσουμε το 2009 ως το τέλος της Μεταπολίτευσης, η οικονομική κρίση με τις δραματικές συνέπειες της έχει βέβαια ως αφετηρία τη Μεταπολίτευση,αλλά δεν ακυρώνει το γεγονός ότι η Γ' Ελληνική Δημοκρατία έχει περάσει στην ιστορία,όχι μόνο ως η διαρκέστερη σε πολιτική σταθερότητα περίοδος του Κοινοβουλευτισμού,αλλά,κυρίως,ως η μόνη κοινοβουλευτική περίοδος,στην οποία δεν υπήρχαν προκλητικές ή παρασκηνιακές παρεμβάσεις των Ανακτόρων,του Στρατού και του «ξένου παράγοντα»,Αγγλων και Αμερικανών.
Για να προχωρήσω στην επεξήγηση αυτής της εκτίμησης θεωρώ χρήσιμη τη σύντομη υπενθύμιση των «πριν υπαρξάντων».
Μετά τη δικτατορία Μεταξά,τονΒ΄Παγκόσμιο Πόλεμο και την καταστροφικήγερμανο-ιταλική κατοχή,οΕμφύλιος,σκληρός, αιματηρός και μακρύς,θα προκαλέσει ένα νέο εθνικό διχασμό.Αυτός ο βίαιος εθνικός διχασμός,μέσα ακόμη και σε οικογένειες,που στοίχισε χιλιάδες ζωές καθόρισε,με τις ακραίες συνθήκες που δημιουργήθηκαν,καταλυτικά τις πολιτικές εξελίξεις.
Για τις επόμενες τέσσερις,σχεδόν,δεκαετίες μέχρι το 1974 και την αρχή της Μεταπολίτευσης,ο Κοινοβουλευτισμός επρόκειτο να μοιραστεί την ίδια κονίστρα με το Στέμμα,το Στρατό και τον ξένο παράγοντα.Ενα μοιραίο τετραπολικό σύστημα εξουσίας,όπως αποδείχθηκε πολλές φορές,με μια νέα διακοπή,την επταετή δικτατορία.
Ο «αμερικανικός παράγοντας» αποτέλεσε τον καταλύτη για τις πολιτικές,στρατιωτικές και οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα για όλη την περίοδο,την οποία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως «εξαρτημένη δημοκρατία»,δηλαδή την περίοδο από τον Εμφύλιο μέχρι το 1974.Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και μετά αποτέλεσε ένα «δοκιμαστικό σωλήνα»,όπου οι ΗΠΑ είχαν τη δυνατότητα,σε κατάλληλες γι’αυτούς συνθήκες πόλωσης,να θέσουν σε δράση και να αποτιμήσουν τα ψυχροπολεμικά δόγματα που θα εφάρμοζαν στη συνέχεια σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα σε άλλα ψυχροπολεμικά πεδία.
Στρατός και Ανάκτορα
Ο Στρατός,ως ο δεύτερος μετεμφυλιακός πόλος εξουσίας,ενισχύθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ήττα των Ελλήνων κομμουνιστών,αλλά και από τον εναγκαλισμό των Αμερικανών.Σύμφωνα με στοιχεία του Πενταγώνου ο αριθμός των Ελλήνων αξιωματικών που εκπαιδεύτηκαν στις ΗΠΑ,κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 έφτασε τους 11.299!
Αποτέλεσμα της πολιτικής πόλωσης και της όσμωσης με τα αμερικανικά κέντρα εξουσίας (Πεντάγωνο και CIA) ήταν η συγκρότηση παραστρατιωτικών οργανώσεων,όπως ο ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) και ΕΕΝΑ (Εθνική Ενωσις Νέων Αξιωματικών) υπό τον συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο,η οποία θα έχει και την πρωτοβουλία συνεργασίας με τις παρακρατικές οργανώσεις.
Τρίτος πόλος εξουσίας ήταν ο βασιλιάς,ο οποίος επανήλθε,μεπρωβουλία των Αγγλων,πριν παραδώσουν τη σκυτάλη στις ΗΠΑ,με το ελεγχόμενο «δημοψήφισμα» μετά τις εκλογές του 1946.Το Στέμμα,υποβοήθούμενο από την αναπτερωμένη-ελέω πολώσεως- Δεξιά και τη βρετανική υποστήριξη κατέστη σταδιακά σύμβολο των εθνικοφρόνων απέναντι στους κομμουνιστές και του «συνοδοιπόρους» κεντρώους,παρά το γεγονός ότι το αποτέλεσμα του «δημοψηφίσματος» είχαν αποδεχθεί και οι συντηρητικές πτέρυγες των Φιλελευθέρων.
Ο ρόλος του Στέμματος θα είναι καθοριστικός και οι ευθύνες του μεγάλες.Η ανάμιξη του βασιλιά και κυρίως της βασίλισσας Φρειδερίκης στο προσκήνιο και κυρίως στο παρασκήνιο,θα προκαλέσει κατά τις δεκαετίες του ’50 και του’60 σημαντικά πλήγματα στον Κοινοβουλευτισμό με αποκορύφωμα τη σύγκρουση με τον Γεώργιο Παπανδρέου,το 1965,τα Ιουλιανά και το βασιλικό πραξικόπημα.
Οι πολιτικές δυνάμεις
Οι εκλογές του Μαρτίου 1950,λίγους μήνες μετά τη λήξη του Εμφυλίου,διεξήχθησαν αναπόφευκτα σε βαρύ μετεμφυλιακό κλίμα,με το ΚΚΕ εκτός νόμου και χιλιάδες οπαδούς του στις φυλακές και τα ξερονήσια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού ως τον Οκτώβριο 1949 είχαν καταδικασθεί σε θάνατο για αδικήματα σχετιζόμενα με τη δράση του ΚΚΕ 5.322 άτομα.Είχαν εκτελεσθεί 3.033 και παρέμεναν στις φυλακές 2.289 θανατοποινίτες.Στις φυλακές παρέμεναν,ακόμη,16.738 καταδικασμένοι σε διάφορες ποινές και ισόβια και 5.435 υπόδικοι.
Στη Μακρόνησο,το «νησί της αναμόρφωσης» είχαν εκτοπισθεί 13.000 με αποφάσεις των Επιτροπών Ασφαλείας.ΟΚ.Τσάτσος το χαρακτήρισε «έργο αναμόρφωσης» και ο Π.Κανελλόπουλος «Σχολείον εθνικής μετανοίας και αναβαπτίσεως»!
Ο Νικόλαος Πλαστήρας,με το σύνθημα «Αλλαγή»,επιχειρείμε τον Αλέξανδρο Σβώλο,τον Ηλία Τσιριμώκο και άλλους να πείσει τον Σοφοκλή Βενιζέλο στη συγκρότηση ενιαίου δημοκρατικού μετώπου.Ο Βενιζέλος αρνήθηκε και η κεντροαριστερή παράταξη μετείχε διασπασμένη σε έξι κόμματα,τα οποία και απέσπασαν την πλειοψηφία του 61,22% έναντι 38,48% των κομμάτων της Δεξιάς.
Ακολουθούν μαύρες σελίδες της Κεντροαριστεράς παράταξης με δημόσιες αντιπαραθέσεις,προσωπικές αλληλοκατηγορίες και απίθανο παρασκήνιο,με την εμπλοκή και των τοποτηρητών Αμερικανών.Παρά ταύτα θα κερδίσουν και στις επόμενες εκλογές,Σεπτέμβριος 1951:Πλαστήρας 23,49% και Βενιζέλος 19,04%.
Στα δυόμισυ χρόνια από τις εκλογές του 1950 μέχρι τις εκλογές του 1952,με έντονο παρασκήνιο και ευτελιστικό προσκήνιο θα σχηματισθούν πέντε κυβερνήσεις,τρείς του Σοφοκλή Βενιζέλου και δύο του Νικολάου Πλαστήρα…
Ο δρόμος για την κυριαρχία της Δεξιάς είχε ανοίξει.Με πρωτοβουλία του Μαρκεζίνη ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος,με τις δάφνες του νικητή του Εμφυλίου μετείχε στις εκλογές του 1951 αρχηγός του «Ελληνικού Συναγερμού»-αντιγραφή του Συναγερμού του Ντε Γκωλ,αλλά συγκέντρωσε μόνο το 36,53% των ψήφων.Στις εκλογές του Νοεμβρίου θα θριαμβεύσει με 49,22% των ψήφων και 247 έδρες!
Τον ευνόησε το πλειοψηφικό σύστημα,το οποίο είχε εισηγηθεί ο πρωθυπουργός Ν.Πλαστήρας μετά από πίεση των Αμερικανών,οιοποίοι εκμεταλλεύτηκαν τα προβλήματα υγείας,που είχαν καθηλώσει τον «Μαύρο Καβαλάρη» στο κρεβάτι από ημιπληγία…
Η ηγεμονία της Δεξιάς θα επικυρωθεί,μετά τον θάνατο του Παπάγου,με τη διαδοχή του από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και την ίδρυση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (ΕΡΕ) και τις διαδοχικές νίκες στις εκλογές του 1956 και 1958.
Οι δύο αυτές εκλογές θα αποτελέσουν σταθμό για την Αριστερά,την οποία εξέφραζε η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ),η οποία είχε ιδρυθεί,με Πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη, στις 2 Αυγούστου 1951,τέσσερις μέρες πριν την ίδρυση του Ελληνικού Συναγερμού του Παπάγου.Δεν ήταν κρυφό ότι ελέγχονταν σε μεγάλο βαθμό από την ηγεσία του ΚΚΕ,που ήταν εξόριστη στη Σοβιετική Ενωση.
Στις εκλογές του 1956 συγκροτείται η Δημοκρατική Ενωση από τα κόμματα του Κέντρου σε μια προσπάθεια να θέσουν τέρμα στην ηγεμονία της Δεξιάς.Διπλό το όφελος για την ΕΔΑ.Εισέρχεται στη Βουλή με 18 βουλευτές-με πολλούς στις φυλακές και την εξορία-και «νομιμοπείται» ως συστημικόκόμμα.Στις εκλογές του 1958 πολλαλπλασιάζει τα κέρδη.Με 25% των ψήφων καταλαμβάνει 79 έδρες και αναλαμβάνει τον θεσμικό ρόλο της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης.
Η αντικομμουνιστική αντίδραση της κυβέρνησης Καραμανλή,με την ενίσχυση και διεύρυνση του αστυνομικού κράτους, ανοίγει τον δρόμο για τη συγκρότηση της Χούντας των Συνταγματαρχών και τον έλεγχο από αυτή των παρακρατικών οργανώσεων.
Η πρώτη «επιχείρηση» είναι η βία και νοθεία στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961,με στόχο την ΕνωσηΚέντρου,η οποία είχε συγκροτηθεί στις 11 Φεβρουαρίου 1961 υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου.Θα ακολουθήσει η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη.
Είναι η αρχή του τέλους του Κωνσταντίνου Καραμανλή.Οι Αμερικανοί άρχισαν να τον εγκαταλείπουν και η Φρειδερίκη συνέχιζε να τον υπονομεύει,επιμένοντας να πραγματοποιήσει ταξίδι στο Λονδίνο,παρά την αντίθετη άποψη του Καραμανλή.Τη διαφωνία του θα εκδηλώσει στον βασιλιά Παύλο,οοποίος,όμως,ήταν υποταγμένος στη βασίλισσα.
Ο Καραμανλής θα παραιτηθεί.Θα αναχωρήσει για την Ελβετία.Θα επιστρέψει στις εκλογές του Νοεμβρίου 1963,στις οποίες θα αναδειχθεί πρώτη δύναμη η Ενωση Κέντρου με 42,04% και θα σχηματίσει την πρώτη κυβέρνηση.Ο Καραμανλής θα αναχωρήσει για το Παρίσι,όπου θα παραμείνει μέχρι την πτώση της Χούντας…
Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 η Ε.Κ.θα θριαμβεύσει με 52,72% και 171 έδρες.Αρχισε να αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστικό ρόλο ο Ανδρέας Παπανδρέου.Για εξουδετέρωση του στήνεται η συνωμοσία του ΑΣΠΙΔΑ.Ακολουθεί η ρήξη του Γεωργίου Παπανδρέου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο,ο οποίος αρνείται να του δώσει το υπουργείο Εθνικής Αμυνας.
Η κυβέρνηση της Ε.Κ. ανατρέπεται από τους αποστάτες.Την 1η νυκτερινή της 21ης Απριλίου 1967 τα τεθωρακισμένα της Χούντας κατακλύζουν τους δρόμους της Αθήνας…
Οι πρωταγωνιστές της Μεταπολίτευσης
Ελπίζω να κατανοήσουν οι αναγνώστες τη σύνδεση της Μεταπολίτευσης με τη σύντομη υπενθύμιση της μετεμφυλιακής περιόδου 1950-1967. Οι δύο πρωταγωνιστές,Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου είχαν και τότε πρωταγωνιστικό ρόλο,για μια δεκαετία ο πρώτος προς το τέλος ο δεύτερος.Και οι δύο έζησαν κατά την επταετία εκτός Ελλάδος,εκουσίως ο Καραμανλής από το 1963 και αναγκαστικά ο Παπανδρέου για να αποφύγει τον εγκλεισμό στη φυλακή.
Ηταν αναπόφευκτο η πολιτική τους κατά τη Μεταπολίτευση να έχει επηρεασθεί από τα γεγονότα και τις προσωπικές εμπειρίες και περιπέτειες της προδικτατορικής περιόδου.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής,επηρεασμένος και από το πολιτικό περιβάλλον της Γαλλίας,επέστρεψε με σαφή πρόθεση τη ρήξη με το παρελθόν της Δεξιάς,αλλά και με τους εξωθεσμικούςπαράγοντες,που παρενέβαιναν στην πολιτική.
Προτεραιότητα του ήταν να απαλλάξει τον Στρατό από τα «σταγονίδια»,βασική προϋπόθεση αποκατάστασης της Δημοκρατίας.Με αποφασιστικότητα και μεθοδικότητα,ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του,ο Στρατός απηλλάγη από τα «σταγονίδια»,τα βασικά στελέχη της Χούντας καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν και ο Στρατός περιορίστηκε στα στρατιωτικά καθήκοντα.
Με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και την ίδρυση νέου κόμματος με τίτλο «Νέα Δημοκρατία»-δεν είναι τυχαίο το Νέα-σηματοδοτεί την πρόθεση του να αποσυνδέσει τη νέα περίοδο από το βεβαρημένο παρελθόν της Δεξιάς.
Ακόμη και η αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ,μετά τη τουρκική εισβολή στην Κύπρο,ήταν μία κίνηση,έστω και συμβολική,με την οποία έστελνε μήνυμα,κυρίως προς τις ΗΠΑ,κατάτων παρεμβάσεων στην εσωτερική πολιτική.
Η πλέον σημαντική πρωτοβουλία του Κ.Καραμανλή ήταν το δημοψήφισμα για το Πολιτειακό,το οποίο απήλλαξε τη χώρα από την ξενόφερτη κληρονομική Μοναρχία.
Εχει νομίζω ενδιαφέρον η αναφορά σε μια δήλωση του Καραμανλή για τη Μοναρχία,που φωτίζει και τη στάση του,της «ευμενούς ουδετερότητας» στο δημοψήφισμα :«Αι σχέσεις με τον βασιλέα ήσαν αγαθαί μέχρι της παραιτήσεως μου.Και πιστεύω ότι με λύπην εδέχθη την παραίτησινμου.Δεν δύναται όμως να λεχθή το ίδιον δια την βασίλισσαν και τον διάδοχον,των οποίων αι εχθρικαί διαθέσεις ήρχισαν να εκδηλούνται από το 1961…».
ΟΙ θεσμικές παρεμβάσεις του Κ.Καραμανλή ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο 1975 με την ψήφιση του Συντάγματος της Γ ΈλληνικήςΔημοκρατίας.Προέβλεπεενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας,αλλά και ενισχυμένες αρμοδιότητες ες του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Στις 28 Μαίου 1979 υπογράφηκε η Συνθήκη για την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ και ανοίγει ο δρόμος για τη μετάβαση του Κ.Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας.
Θα επισπεύσει την απόφαση πριν από τις εκλογές του 1981,διότι η συνεχής άνοδος του ΠΑΣΟΚ προμήνυε εκλογική νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου.Στις 5 Μαίου 1980 ο Κ.Καραμανλής θα εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην τρίτη ψηφοφορία με 183 ψήφους.Αρχίζει η «συγκατοίκηση» με τον Ανδρέα Παπανδρέου…
Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου
Με τον Κ.Καραμανλή αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία και με τον Ανδρέα Παπανδρέου εδραιώθηκε.Ο πρώτος ήλθε σε ρήξη με το παρελθόν της Δεξιάς και το εγχώριο και ξένο «υπερκράτος»,ο δεύτερος επανέφερε στην εξουσία την πλειοψηφία του 1964,την οποία ανέτρεψε το πραξικόπημα του Κωνσταντίνου.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θωράκισε και θεσμικά τη Δημοκρατία,ο Ανδρέας Παπανδρέου συνέβαλε στην εθνική συμφιλίωση με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης με την απονομή συντάξεων στους αγωνιστές του ΕΑΜ και την κατάργηση των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων.Διεύρυνε τη Δημοκρατία απελευθερώνοντας τους δημοκρατικούς πολίτες από το φόβο του φακελώματος και αποκατέστησε τις αδικίες του παρελθόντος σε μισθούς,συντάξεις και αμοιβές.
Εχουνκαταγραφεί,στα αρνητικά του ΠΑΣΟΚ, πολλές υπερβολές λαϊκισμού και πολιτικής αντιπαράθεσης.Οχι,ωςδικαιολογία,αλλά ως εξήγηση θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το ΠΑΣΟΚ εκπροσωπούσε την πλειοψηφία των πολιτών,οιοποίοι,μέχρι του 1974,αγόραζαν το απόγευμα τις δημοκρατικές εφημερίδες και τις δίπλωναν για να μη φαίνεται ο τίτλος και φακελωθούν από τους αστυνομικούς και τους χαφιέδες…
Η ισχυροποίηση των μηχανισμώνδιαμεσολάβησης,τωνσυνδικάτων,των κομματικών οργανώσεων,των φοιτητικών συλλόγων διεύρυνε τη Δημοκρατία,αλλά δημιούργησε μια παράλληλη εξουσία με συνέπεια την κομματικοποίηση του κράτους και τη διαφθορά.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ
Η ημιτελής Μεταπολίτευση και η οικονομική κρίση
Η Δυναστεία των Γλύξμπουργκ 110 χρόνια στο Θρόνο
Το χρονικό του βασιλικού πραξικοπήματος
ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Η Σκευωρία του ΑΣΠΙΔΑ άνοιξε τον δρόμο στη Δικτατορία
